Praktijkvoorbeelden: Tekstbegrip verbeteren

Selecteren van  juiste teksten

Enkele aandachtspunten bij het selecteren van geschikte teksten voor uw leerlingen:

  • Afstand en voorkennis: hoe verder een tekst van de belevingswereld af staat en hoe minder voorkennis over het onderwerp, hoe moeilijker de tekst is voor leerlingen.
  • Niveau en moeilijkheidsgraad: zwakke begrijpend lezers zijn gebaat bij korte teksten, sterke begrijpend lezers bij langere teksten met meer nieuwe informatie en minder frequente woorden.

Differentiatiemodellen

Leerlingen komen het voortgezet onderwijs binnen met grote verschillen in beheersing van leesstrategieën. Als docent is het daarom van belang aandacht te besteden aan leesstrategieën en hierbij rekening te houden met de verschillen tussen leerlingen. Om dit onderwijs gedifferentieerd te organiseren kunnen twee varianten van het directe instructiemodel worden gehanteerd (Leenders e.a., 2002). Aan de hand van deze modellen kunt u directe instructie geven met een verlengde instructie voor leerlingen die dit nodig hebben. Daarnaast bieden de modellen handvatten voor het geven van feedback. Hieronder staan voorbeelden van uitgewerkte lessen volgens differentiatiemodel 1.
Lesvoorbeeld 1: Het sleutelschema
Lesvoorbeeld 2: Vergeten dieren

Deze lesvoorbeelden laten zien dat leesstrategieën uitstekend aangeleerd kunnen worden via modeling en dat verlengde instructie zich goed leent voor reciprocal teaching.

Ook coöperatieve werkvormen lenen zich goed voor het werken aan leesstrategieën. Een voorbeeld hiervan is laten samenwerken in groepjes waarbij elk groepslid een eigen rol vervult. De rollen verschillen in moeilijkheid en zo kan bij de verdeling van de rollen rekening gehouden worden met het niveau van de leerling.

Stimuleren van metacognitieve processen

Wanneer we willen dat leerlingen succesvol leesstrategieën inzetten, dan moeten we hen stimuleren te reflecteren op het gebruik ervan. Zeker de zwakke lezers moeten worden geactiveerd om metacognitieve strategieën in te zetten. Met deze werkvormen kunnen leerlingen op een speelse manier bewustgemaakt worden van het feit dat ze het inzetten van leesstrategieën kunnen plannen, monitoren en evalueren.
Vervolgens moeten de leerlingen deze metacognitieve strategieën ook inzetten in andere situaties waarin zij informatie uit teksten moeten verwerken. De docent kan dit stimuleren door gerichte opdrachten te geven. Klik hier voor enkele voorbeelden hiervan.

Tekstbegrip verbeteren met het hele team

Het is van belang om docenten van alle vakken te betrekken bij het stimuleren van begrijpend lezen. Dit betekent dat docenten kennis moeten hebben van de kenmerken van goede en zwakke begrijpend lezers en van leesstrategieën. Deze presentatie kan gebruikt worden om docenten hierover te informeren.

Het is goed om bij alle vakken aandacht te besteden aan (dezelfde!) leesstrategieën en juist de teksten uit vaklessen te gebruiken om leesstrategieën aan te leren en te oefenen. Dan wordt het gebruik van leesstrategieën betekenisvol voor de leerlingen: ze ervaren dat de strategieën hen helpen om een tekst beter te begrijpen.

Veel werkvormen om het gebruik van leesstrategieën te stimuleren kunnen bij alle vakken toegepast worden. Klik hier voor enkele voorbeelden.

Naast de inhoud van het onderwijs, speelt ook de omgeving een belangrijke rol bij het stimuleren van begrijpend lezen. Hierbij kunt u denken aan de aanwezigheid van boeken in de klas of een overzicht van de leesstrategieën dat aan de muur hangt. Wellicht creëren docenten (onbewust!) al een goede leesomgeving of zijn ze zich niet bewust van de invloed die de omgeving kan hebben op de vaardigheid in begrijpend lezen. Dit format biedt een handreiking om docenten hierover na te laten denken.

Wanneer u binnen uw school met verschillende (vak)docenten aan de slag gaat met het werken aan begrijpend lezen en het effect hiervan wilt bepalen op de begrijpend leesvaardigheid van de leerlingen, dan kunt u de toetsresultaten van leerlingen aan het begin en eind van het schooljaar vergelijken. Maar het is ook belangrijk in kaart te brengen wat en hoeveel de docent precies in zijn les gedaan heeft aan begrijpend lezen, zodat u goede conclusies kunt trekken over de effectiviteit van het begrijpend leesonderwijs. U kunt dit in kaart brengen met behulp van evaluatieformulieren.

Discussievragen

  • In hoeverre kunt u aangeven welke leerlingen in uw klas behoren tot de sterke en zwakke begrijpend lezers?
  • Hoe probeert u in uw onderwijs de begrijpend leesvaardigheid van uw leerlingen te verbeteren? Wat zou u nog meer kunnen doen?
  • Hoe zou er binnen uw school schoolbreed, binnen verschillende vakken, gewerkt kunnen worden aan het verbeteren van begrijpend lezen?